Afgelopen zomer ontmoette ik een Nederlandse lobbyist in Brussel. Een van het nette type: een transparante belangenvertegewoordiger. Niets mis mee. Journalisten hebben goed ingevoerde insiders nodig. We doen regelmatig zaken met lobbyisten en 'actievoerders' - wat eigenlijk hezelfde is.
Later kreeg ikeen mailtje met de aantekening 'opmerkelijk'. Onderwerp: de nieuwe baan van de Ierse Charlie McGreey die als Eurocommissaris veel te maken had met prijsvechter Ryanair. Daar was hij (Ieren onder elkaar?) altijd al opmerkelijk soepel in geweest. Nu was MacGreevy ineens bestuurder van de luchtvaartmaatschappij.
Mag dat? Ja dus.
Begin deze maand zag ik een berichtje over de Duitse ex-commissaris Günter Verheugen, die zijn bijbanen aanvankelijk niet eens had vermeld en toen hij daartoe gedwongen werd, de belangrijkste functie alsnog verzweeg: die van zijn eigen, nieuw opgezette lobbybureau The European Experience Company
Mag ook dat? Daar is de Commissie nog niet helemaal uit, maar tot dusver is het antwoord 'ja'.
Dit alles dus goed uitgezocht; WOB-stukken bekeken; alle beweringen van actievoerders (in deze: anti-lobby-lobbyisten) zelf onderzocht en vandaag in de Volkskrant het resultaat genoteerd: Eurocommissarissen ongestoord aan de slag als lobbyist.
Het achtergrondartikel is niet gratis aan te klikken op de VK-site. Dus staat het hier:
Oud-eurocommissarissen weten: hun netwerk is goud waard
VERTROKKEN EU-COMMISSARISSEN HANDELEN IN STRIJD MET GEDRAGSCODE
Jeroen Trommelen
Brussel
De regels voor vertrekkende eurocommissarissen zijn duidelijk: om belangenverstrengeling te voorkomen moeten nieuwe bijbanen worden gemeld. Maar wie doet dat nou?
BRUSSEL - "Waar bemoeit u zich eigenlijk mee?" De Duitse oud-eurocommissaris Günter Verheugen had 16 april geen vriendelijk gesprek met de directeur-generaal van het secretariaat van de Europese Commissie. De hoge ambtenaar wilde weten waarom Verheugen twee maanden na zijn vertrek nog steeds geen overzicht had gegeven van zijn nieuwe bijbanen en werkzaamheden.
Waarom was dat eigenlijk zo belangrijk? ‘Ik ben met pensioen en krijg geen wachtgeld. Met wat ik ga verdienen heeft de Europese Commissie niets te maken’, zei Verheugen. Voor de rest zou hij er zelf wel voor zorgen dat de Commissie niet in verlegenheid wordt gebracht.
In een vertrouwelijke fax legde de directeur-generaal hem daarop de regels nog maar eens uit. ‘Dat u geen belangenconflicten zult veroorzaken is ongetwijfeld waar, maar de Commissie moet in de positie zijn dat zelf te beoordelen.’
Bovendien is de gedragscode voor vertrekkende eurocommissarissen duidelijk: iedereen die geen jaar pauze neemt om z’n gevoelige en vertrouwelijke kennis te laten ‘afkoelen’, is verplicht bijbanen te melden. Waarna een ethische commissie bepaalt of die functies door de beugel kunnen.
Commerciële banen op het directe werkterrein van de vertrokken commissaris zijn formeel taboe. Bij functies voor de publieke zaak is men soepel. Maar het meeste zit daar volgens de ethische commissie tussenin. Tot dusver is nog niet één bijbaan van een oud-commissaris afgewezen. ‘We zouden het dus op prijs stellen waneer u zo snel mogelijk laat weten welke activiteiten u het komend jaar in overweging neemt.’
Per kerende post geeft de Duitse oud-commissaris voor handel en industrie dan een overzicht van zijn nevenactiviteiten: twee adviesbanen in de bankwereld; één bij een internationaal publicrelationsbureau en een bij de Turks-Duitse Kamers van Koophandel. Maar de misschien wel belangrijkste, vijfde activiteit verzwijgt hij. Terwijl de oplettende commissie-ambtenaar die nota bene met eigen ogen had kunnen zien. Verheugen verstuurt zijn fax vanaf zijn nieuwe kantoor. De naam daarvan staat in de linkerbovenhoek: The European Experience Company.
Lobbybureau
Wie dat kantoor googelt, komt terecht bij het nieuwe consultancybureau van Verheugen en zijn voormalige topambtenaar Petra Erler, met wie hij een relatie heeft. Tot februari 2010 was zij hoofd van het Europees directoraat generaal industrie – een functie waarvoor vergelijkbare ethische regels gelden. Samen bieden ze zich aan voor ‘de beste strategie voor succes in de omgang met Europese instituties’, voor bijeenkomsten met experts van Europese instellingen en voor steun voor publicrelationsactiviteiten richting Europa. Een lobbybureau dus – hoewel dat op de website wordt ontkend: ‘We houden ons niet bezig met lobbyactiviteiten.’
Van oud-bestuurders die hun kennis en ervaring verhuren als consultant of lobbyist kijkt niemand op in Brussel. Het is eerder gewoonte dan uitzondering, zegt een Nederlandse lobbyist die niet met naam wil worden genoemd. ‘Verheugen stelt zijn adressenboek open voor wie daarvoor wil betalen. Als hij belt, kun je bij een ambtenaar of betrokkene langskomen. Op eigen houtje lukt je dat niet zo snel. Het gaat om de exploitatie van een netwerk.’
Wat ook meespeelt, denkt hij, is dat gepensioneerde bestuurders bang zijn voor een lege agenda en alleen daarom al op zoek zijn naar leuke bijbanen. ‘Bedrijven weten dat ook.’
Dat is geen exclusief Brussels of Europees verschijnsel. In het bedrijfsleven wemelt het van oud-bestuurders en ook Nederlandse politici doen daaraan graag mee. Toen de latere minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot in 2003 afscheid nam als EU-ambassadeur, trad hij in dienst van het Haagse lobbybureau Praaning & Meines. ‘Nu moet ik met de bedelnap langs Brussel om alles wat ik tot stand heb gebracht als ambassadeur weer af te breken’, grapte hij.
Oud LPF-fractievoorzitter Mat Herben, altijd al pleitbezorger van de Joint Strike Fighter, trad in dienst als ‘senior adviseur nationale veiligheid’ bij de NIDV, de belangenclub van de Nederlandse defensie-industrie.
Verplichte afkoelingsperiode
De verplichte afkoelingsperiode van een jaar voor afgetreden eurocommissarissen bestaat sinds 1999 en werd ingesteld nadat de Duitse eurocommissaris Martin Bangeman tijdens zijn bestuursperiode was overgestapt naar het Spaanse bedrijf Telefonica, waar hij 1,5 miljoen euro per jaar ging verdienen. In het Europees bestuur was hij verantwoordelijk voor het vrijgeven van de telecommunicatiemarkt. Dat was een duidelijk geval van het ‘inkopen’ van Europese kennis en contacten, vond ook de Europese Commissie.
Maar de toen ingestelde regels worden in de praktijk niet streng gehanteerd: commissarissen krijgen al vrijstelling van de afkoelingsperiode wanneer ze beloven geen gevoelige informatie door te geven.
Die regels werken dus niet, zegt Olivier Hoedeman van de Brusselse anti-lobbyorganisatie Corporate Europe Observatory. ‘Ze zijn te algemeen en te onduidelijk, en bovendien wil de Commissie ze niet echt toepassen. Misschien is men bang om toekomstige commissarissen af te schrikken. Het is toch al niet zo’n prestigieuze functie. Als je belemmeringen opwerpt, wordt het wellicht nog moeilijker goede mensen te vinden. Maar het is ook koppigheid. Men zou moeten toegeven dat commissarissen ook maar mensen zijn, die in verleiding kunnen worden gebracht.’
Soms lijkt de Europese Commissie niet eens te weten waarom bijbanen van oud-commissarissen gevoelig kunnen liggen. Dat lijkt te spelen bij de nieuwe functies van Benita Ferrero-Waldner; de Oostenrijkse die tot april van dit jaar commissaris was voor externe betrekkingen. Sinds 2009 zette zij zich sterk in voor het Mediterranean Solar Plan dat voorziet in stroomopwekking voor Europa via zonne- en windenergie in Noord-Afrika. Dat van oorsprong Franse politieke plan is gebaseerd op een concreet Duits technisch initiatief: Desertec. Een consortium van voornamelijk Duitse bedrijven hoopt het groene energieplan te gaan uitvoeren.
In juli 2009 sprak Waldner nadrukkelijk haar steun uit voor dit bedrijvenproject. Drie maanden later liet ze de Commissie weten dat ze na haar ambtstermijn lid zou worden van de raad van bestuur van Munich Re. Dat bedrijf is de grootste herverzekeraar ter wereld, maar óók de belangrijkste kracht achter Desertec. In de bestuurskamer komt de oud-commissaris vertegenwoordigers tegen van Siemens en EON, twee belangrijke partners in het energieplan. Bovendien werd ze bestuurder bij de Spaanse windmolenbouwer Gamesa, die orders voor het plan hoopt te verwerven.
De ethische commissie die haar bijbanen beoordeelt, is dat ontgaan. Formeel gaat het om een baan bij een verzekeringsmaatschappij. ‘De functie heeft geen enkele link met de voormalige portefeuille van de commissaris’, staat in de goedkeuringsbrief aan Waldner. Wel krijgt ze het advies terughoudend te zijn in het geven van informatie over ‘politieke risico’s gerelateerd aan bepaalde landen’.
122 duizend euro
Een derde commissaris die profiteert van de ruimhartige regels is de Ierse oud-minister van Financiën Charlie McGreevy, die na zijn vertrek bestuurder werd van Ryanair en financieel ondernemer bij investeringsmaatschappij NBNK. In de commissie was hij verantwoordelijk voor de interne markt en diensten en als commissaris had hij geregeld met Ryanair te maken.
De vliegmaatschappij weigerde onder meer de EU-regels voor schadeloosstelling van gedupeerde passagiers na te leven en bevocht een besluit van de Commissie dat de overname van Air Lingus verbiedt. Als commissaris besloot McGreevy een voor Ryanair voordelig beluit van het Europees Hof over verboden staatssteun, niet aan te vechten. Die maatschappij kan daardoor miljoenen euro’s belastinggeld blijven incasseren voor vluchten op regionale vliegvelden.
Dat is goed voor de aandelenopties die McGreevy nu ontvangt als onderdeel van zijn beloning. Als bestuurder van investeerdersmaatschappij NBNK in de Londense city profiteert hij bovendien indirect van zijn eigen pleidooi voor strengere regels voor het Europese bankwezen. De groep had afgelopen maand al vier miljard euro verzameld voor het opkopen van Britse banken die moeten worden verkocht vanwege nieuwe regulering rond staatssteun aan banken.
Volgens het Britse dagblad The Independent krijgt McGreevy daarvoor 20 duizend aandelen in het investeringsbedrijf plus tussen de 61 duizend en 122 duizend euro per jaar. De bestuursfunctie bij Ryanair levert naast aandelenopties 32 duizend euro op.
Europese Commissie onder vuur vanwege ‘slappe regels’
De anti-lobbyorganisatie ALTER-EU is deze week een internetpetitie begonnen om te voorkomen dat oud-commissaris Günter Verheugen toestemming krijgt een lobbybureau op te zetten. Ook moet de verplichte afkoelingsperiode van één jaar voor oud-bestuurders worden verhoogd naar drie jaar, vindt de actiegroep waarin 160 Europese belangenorganisaties samenwerken. ‘Het probleem speelt bij meer commissarissen, maar Verheugen is de druppel’, zegt woordvoerder Olivier Hoedeman. ‘Als de Europese Commissie hiervoor toestemming geeft, is het einde zoek. Dan hoeven er evengoed geen regels te zijn.’ Van de negentien vertrokken eurocommissarissen zijn er zes aan de slag gegaan bij private bedrijven. Behalve om Verheugen, Ferrero-Waldner en McGreevy gaat het om oud-commissaris voor consumentenbescherming Kuneva naar de bank BNP Paribas; visserij-commissaris Borg naar consultantbureau FIPRA en oud-commissaris voor humanitaire hulp Michel naar verzekeraar Credimo. Volgens de Duitse oud-commissaris Verheugen is hij alleen als ‘investeerder’ betrokken bij de opzet van het advieskantoor van zijn partner en krijgt hij niet voor zijn bijdrage betaald.
De website van het bureau waarop hij als directeur stond vermeld, is deze week aangepast.
